Mã định danh DOI (Digital Object Identifier) và vai trò then chốt trong xuất bản khoa học

Hướng dẫn
Đăng vào ngày 16-06-2025

Lợi ích của việc sử dụng DOI

Việc đăng ký DOI cho các công trình nghiên cứu mang lại nhiều lợi ích thiết thực:

  • Tăng khả năng tìm kiếm và truy cập: DOI giúp độc giả dễ dàng tìm thấy bài báo thông qua các công cụ tìm kiếm và cơ sở dữ liệu học thuật.
  • Đảm bảo trích dẫn chính xác: DOI cung cấp một liên kết ổn định và duy nhất đến bài báo, giúp tác giả dễ dàng liên kết đến các công trình của mình và đảm bảo trích dẫn chính xác.
  • Theo dõi và quản lý hiệu quả: DOI giúp tạp chí và tác giả theo dõi số lượng trích dẫn, lượt tải và các chỉ số khác liên quan đến bài báo, từ đó đánh giá hiệu quả nghiên cứu.
  • Kết nối với các hệ thống định danh khác: DOI cho phép liên kết với các mã định danh khác như ORCID (dành cho nhà nghiên cứu) và ROR (dành cho tổ chức nghiên cứu), tạo ra một hệ sinh thái thông tin liên kết chặt chẽ.

Cấu trúc của mã định danh DOI

Một mã DOI đầy đủ bao gồm ba thành phần chính:

  1. DOI Resolver (Bộ phân giải DOI): Hệ thống phân tích và chuyển đổi liên kết DOI thành địa chỉ URL thực của tài liệu.
  2. Prefix (Tiền tố): Gồm hai phần:
    • Chỉ báo thư mục: Luôn là "10" (do DOI quy định).
    • Mã đăng ký: Chuỗi duy nhất được gán cho đơn vị đăng ký DOI.
  3. Suffix (Hậu tố): Chuỗi ký tự do đơn vị đăng ký DOI tự cấu trúc, chứa thông tin để xác định tài liệu cụ thể. Đảm bảo tính duy nhất và liên tục là yếu tố then chốt khi tạo hậu tố DOI.

Quy tắc chung khi tạo mã DOI

Tất cả các cơ quan đăng ký DOI đều tuân thủ các quy tắc chung sau:

  • Tính duy nhất: Mỗi DOI phải là duy nhất và không trùng lặp.
  • Phân tách: Tiền tố và hậu tố được phân tách bằng dấu gạch chéo ("/").
  • Ký tự được phép: Hậu tố DOI có thể chứa chữ cái (A-Z, không phân biệt hoa thường, khuyến khích dùng chữ thường), số (0-9) và các ký tự đặc biệt (- . _ ; ( ) /).
  • Ký tự không được phép: Dấu gạch ngang em dash và en dash.

Tổ chức DOI Quốc tế khuyến nghị các đơn vị đăng ký DOI nên thận trọng khi tạo và quản lý hậu tố DOI, đồng thời áp dụng một số quy tắc sau:

  • Áp dụng cho mọi cấp độ: Sử dụng DOI cho tất cả các cấp độ, từ tạp chí/sách (DOI cấp độ tiêu đề) đến tập, số, bài báo hoặc chương.
  • Ngắn gọn và dễ đọc: Hậu tố DOI nên ngắn gọn, dễ hiển thị, dễ đọc và dễ gõ lại vì nó sẽ xuất hiện trực tuyến và trên bản in.
  • Tránh thông tin trùng lặp: Không nên bao gồm thông tin như tên tạp chí, số trang, ngày tháng, vì chúng có thể gây nhầm lẫn hoặc xung đột với siêu dữ liệu.

Ví dụ về mã DOI tốt: 10.3390/s18020479 (dễ gõ lại, không chứa thông tin dễ gây nhầm lẫn).

Ví dụ về mã DOI có vấn đề: 10.5555/2014-04-01 (chứa thông tin có thể gây nhầm lẫn về siêu dữ liệu).

Hướng dẫn tạo hậu tố DOI

Với các tạp chí sử dụng hệ thống xuất bản điện tử, hậu tố DOI thường được tạo tự động và dễ dàng quản lý theo các mẫu được xây dựng tùy chỉnh:

  • Sử dụng mẫu mặc định: Các đơn vị cung cấp DOI thường cung cấp các mẫu mặc định, ví dụ:
    • %j.v%vi%i (cho số tạp chí)
    • %j.v%vi%i.%a (cho bài báo)
    • %j.v%vi%i.%a.g%g (cho bản in)
  • Tự tạo mẫu: Tạp chí có thể tự tạo mẫu hậu tố DOI với các biến như %j (tên viết tắt tạp chí), %v (số tập), %i (số phát hành), %Y (năm), %a (ID bài báo), %g (ID bản in), %f (ID tập tin), %p (số trang). Ví dụ: vol%viss%ipp%p có thể tạo DOI như 10.1234/vol3iss2pp230.
  • Nhập hậu tố riêng: Tạp chí có thể tự nhập hậu tố DOI riêng cho từng mục xuất bản, miễn là đảm bảo tính duy nhất.

Đăng ký mã định danh DOI như thế nào?

Để đăng ký DOI, đơn vị cần liên hệ với một nhà cung cấp DOI được ủy quyền bởi Tổ chức DOI Quốc tế (IDPF) để có tài khoản tạo lập mã DOI và tải lên các siêu dữ liệu theo yêu cầu của nhà cung cấp. Một số nhà cung cấp DOI phổ biến là Crossref, DataCite, mEDRA... Các đơn vị này kích hoạt mã DOI, quản lý siêu dữ liệu gán với mã DOI, cung cấp đường truy cập vào dữ liệu, hỗ trợ người dùng quản lý, tìm kiếm và truy cập dễ dàng.

Bài báo gửi tại Tạp chí Sức khỏe và Lão hóa có DOI không?

Có. Tất cả bài viết khi được xuất bản bởi Tạp chí Sức khỏe và Lão hóa đều được gắn số DOI định danh. Tác giả có thể xem quả Thể lệ gửi bài và hướng dẫn đăng bài tại đây

Kết luận

DOI là một công cụ thiết yếu cho việc quản lý, đo lường hiệu suất, cải thiện khả năng tìm kiếm và truy cập các công trình nghiên cứu khoa học. Việc áp dụng DOI đã trở thành một chuẩn mực trong hoạt động của các tạp chí khoa học trên toàn thế giới. Các nhà nghiên cứu, nhà xuất bản và tạp chí khoa học nên hiểu rõ về DOI và áp dụng nó một cách hiệu quả để nâng cao giá trị và tầm ảnh hưởng của các công trình nghiên cứu.